داکسی نیوالنول Deoxynivalenol (که با نام های دان DON و وومیتوکسین Vomitoxin نیز نامیده می شود) شایع ترین مایکوتوکسین در گروه تریکوتسن ها بوده و توسط فوزاریوم گرامینئاروم و فوزاریوم کولموروم تولید می‌شود. تریکوتسن ها دسته مهمی از سموم کپکی هستند که به طور ویژه توسط گونه های کپک فوزاریوم تولید می شوند. این گروه از سموم به طور کلی در غلاتی مانند گندم، برنج، جو و ذرت تولید می شوند. در واقع غلات مهم ترین منبع ورود این سم به مواد غذایی و خوراک دام هستند.
اندازه گیری داکسی نیوالنول
با توجه به اهمیت اندازه گیری داکسی نیوالنول در محصولات غذایی، دو روش برای اندازه‌گیری آن توسط سازمان ملی استاندارد ایران به شماره استانداردهای ۹۲۴۰ و ۱۰۲۱۵ (۲ و۳) تدوین شده و در اختیار آزمایشگاه ها قرار گرفته است. در استاندارد شماره ۹۲۴۰، تعیین مقدار دان به وسیله ستون ایمونوافینیتی و سپس شناسایی با دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا تشریح شده است. اما در استاندارد شماره ۱۰۲۱۵، بجای ستون ایمونوافینیتی خالص سازی با ستون فاز جامد (SPE) تشریح شده است. مقایسه دو روش در شماتیک (۱) آورده شده است.
تفاوت نحوه عملکرد ستون ایمونوافینیتی و SPE در شکل (۲) آورده شده است.
در ستون ایمونوافینیتی، آنتی بادی مخصوص آنالیت بر روی یک بستر تثبیت شده و از آن برای تخلیص و تغلیظ آنالیت استفاده می شود. در حالیکه در ستون SPE از جاذب های عمومی در یک ستون و به منظور حذف بافت نمونه استفاده شده است. همانطور که در شکل (۱-a) نشان داده شده است، در ستون ایمونوافینیتی، پس از عبور نمونه استخراج شده با حلال از ستون، آنالیت دان به آنتی بادی مختص آن متصل شده (مانند قفل و کلید) و در ستون باقی می ماند. اما سایر ناخالصی های همراه با آنالیت از جمله بافت نمونه از ستون خارج می شوند.
سپس با عبور حلال مناسب (متانول)، پیوند بین آنتی بادی و آنالیت دان شکسته شده و محلول نسبتاً خالص و بدون ماتریسی از ستون خارج خواهد شد. اما در ستون SPE، به دلیل نداشتن برهم کنش اختصاصی بین جاذب و آنالیت هدف، گزینش پذیری وجود ندارد. در روش SPE، هنگام عبور نمونه استخراج شده با حلال از ستون، اکثراً برهم کنش بین بافت نمونه و جاذب رخ داده و آنالیت همراه با حلال از ستون خارج می‌شود.
عدم حضور بر هم کنش ویژه بین دان و بستر جاذب، می تواند منجر به افزایش احتمال حضور عوامل مزاحم در محلول تخلیص شده گردد. در نتیجه به دلیل وجود اثر بافت نمونه، همواره احتمال وجود بایاس مثبت در نتایج بدست آمده از ستون SPE وجود دارد یا به عبارت دیگر ریسک False Positive در روش استاندارد ۱۰۲۱۵ همواره باید درنظر گرفته شود.
مراجع:
Trombete, F., Barros, A., Vieira, M., Saldanha, T., Armando Venâncio, A. and Fraga M. (2016). Simultaneous determination of deoxynivalenol, deoxynivalenol-3-glucoside and nivalenol in wheat grains by HPLC-PDA with immunoaffinity column cleanup. Food Analytical Methods, 9: 2579–۲۵۸۶.
استاندارد ملی ISIRI 10215:1390 – غلات و فرآورده های آن- اندازه گیری داکسی نیوالنول به روش کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا و خالص سازی ستون فاز جامد- روش آزمون
استاندارد ملی ISIRI 9240:1386 – غلات-تعیین مقدار داکسی نیوالنول-تخلیص به وسیله ستون ایمونوافینیتی به روش کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا- روش آزمون
