مدیریت ریسک در آزمایشگاه‌ها به معنای شناسایی، ارزیابی و کاهش عواملی است که می‌توانند کیفیت نتایج آزمایشگاهی را تهدید کنند. استاندارد بین‌المللی ISO/IEC 17025:2017 به صراحت مفهومی به نام ریسک را در ساختار تضمین کیفیت معرفی می‌کند. در این استاندارد، ریسک اغلب به عنوان احتمال بروز یک خطر با پیامدهای منفی بر کیفیت نتایج تعریف می‌شود.
در همین راستا، یکی از ابزارهای مؤثر و مستقل برای مدیریت ریسک آزمایشگاه‌ها، مشارکت در آزمون مهارت (Proficiency Testing) است. این آزمون‌ها، از طریق مقایسه بین‌آزمایشگاهی و بررسی نتایج آماری، آزمایشگاه‌ها را قادر می‌سازند تا عملکرد خود را از زوایای مختلف تحلیل و بهینه کنند.
چگونه آزمون مهارت به مدیریت ریسک کمک می‌کند؟
۱. شناسایی عوامل پنهان خطا و انحراف
با تحلیل نتایج آزمون مهارت می‌توان عواملی مانند:
- نوسانات در اجرای روش آزمون
- عملکرد ضعیف تجهیزات یا مواد مصرفی
- نیاز به آموزش مجدد کارکنان
- مشکلات در تخمین عدم قطعیت
را به موقع شناسایی کرد. این تشخیص سریع، پایه‌گذار مدیریت مؤثر ریسک در آزمایشگاه خواهد بود.
۲. ارزیابی کمّی عملکرد و فرآیندها
آزمون مهارت با استفاده از شاخص‌هایی مانند z-score و آماره‌های مقایسه‌ای، امکان ارزیابی دقیق و عددی عملکرد را فراهم می‌کند. این موضوع در بازبینی رویه‌های آزمون، بهبود دستورالعمل‌ها، و کنترل کیفیت نتایج، بسیار مؤثر است.
۳. افزایش اعتماد ذی‌نفعان
مشارکت فعال در آزمون‌های مهارت، نشانه‌ای از شایستگی فنی آزمایشگاه است. این موضوع اعتماد مشتریان، نهادهای اعتباربخشی و سازمان‌های نظارتی را جلب کرده و به عنوان یک اقدام کلیدی در مدیریت ریسک اعتباری آزمایشگاه مطرح می‌شود.
۴. پایش تغییرات و تطابق با استانداردها
در صورت تغییر پرسنل، تجهیزات یا روش‌ها، آزمون مهارت منظم، ابزاری برای کنترل کیفیت نتایج در شرایط جدید است. این رویکرد از بروز ریسک‌های ناشی از تغییر جلوگیری می‌کند.
محدودیت‌های شرکت در آزمون مهارت (و نحوه مدیریت آن‌ها)
با وجود مزایای گسترده، آزمون مهارت نیز می‌تواند ریسک‌هایی را ایجاد کند که باید مدیریت شوند:
| ریسک بالقوه | راهکار پیشنهادی |
|---|---|
| هزینه و زمان بالا | استفاده از تقویم‌های برنامه‌ریزی شده با پیش‌بینی منابع |
| نبود آزمون مناسب برای برخی پارامترها | طراحی الگوهای سفارشی براساس نیاز آزمایشگاه |
| دشواری دسترسی به نمونه‌های مرجع | همکاری با برگزارکنندگان معتبر دارای منابع وارداتی و ذخیره‌شده |
| نبود مرجع برگزارکننده معتبر | انتخاب برگزارکننده دارای انطباق با ISO/IEC 17043 و سابقه قابل ردیابی |
خدمات شرکت شیمی دانان ویرا در مدیریت ریسک آزمون مهارت
🔹 الگوهای برنامه‌ریزی‌شده (Pre-Planned Schemes)
بر اساس پیش‌بینی سالانه و تقویم ماهانه، الگوهای آزمون مهارت از قبل برنامه‌ریزی می‌شوند تا آزمایشگاه‌ها امکان تخصیص منابع و مدیریت ریسک زمانی را داشته باشند.
🔸 الگوهای دارای اسپانسر (Sponsored Schemes)
مناسب برای سازمان‌هایی با چند آزمایشگاه یا آزمایشگاه‌های پیمانکاری. این الگوها امکان تمرکز منابع، یکپارچه‌سازی نتایج و ارزیابی در سطح سازمانی را فراهم می‌کنند.
🔹 الگوهای سفارشی (Custom Schemes)
برگزاری آزمون مهارت بر اساس نیاز ویژه گروهی از آزمایشگاه‌ها، انجمن‌ها یا صنایع خاص. این خدمت ریسک عدم تطابق آزمون با دامنه کاری را به حداقل می‌رساند.
نتیجه‌گیری
آزمون مهارت نه‌تنها ابزاری برای تضمین کیفیت نتایج آزمایشگاهی است، بلکه ستون فقرات مدیریت ریسک فنی و اعتباری آزمایشگاه‌ها نیز محسوب می‌شود. انتخاب هوشمندانه الگو، تحلیل نتایج و مشارکت مستمر در این آزمون‌ها، می‌تواند آزمایشگاه را از آسیب‌های پنهان، تصمیمات نادرست و هزینه‌های اضافی نجات دهد.
