آزمون مهارت یکی از مهم‌ترین ابزارهای تضمین کیفیت در آزمایشگاه‌ها است که با هدف ارزیابی مستقل عملکرد فنی آزمایشگاه و صحت نتایج اندازه‌گیری انجام می‌شود. آزمون مهارت، نوعی مقایسه بین‌آزمایشگاهی است که نقش کلیدی در ارتقای اعتبار نتایج آزمایشگاه دارد و اغلب با عنوان ارزیابی کیفیت خارجی (EQA) نیز شناخته می‌شود.
مطابق با الزامات استانداردهای بین‌المللی نظیر ISO/IEC 17025 و ISO 15189، شرکت در آزمون مهارت مکملی ضروری در کنار کنترل کیفیت داخلی (IQC) محسوب می‌شود و از ارکان اصلی نظام تضمین کیفیت در آزمایشگاه به شمار می‌رود.
اهمیت شرکت در آزمون مهارت
چرا باید در آزمون مهارت شرکت کنیم؟شرکت در آزمون‌های مهارت، نه‌تنها اعتبار سنجی نتایج آزمایشگاه را تقویت می‌کند، بلکه امکان ارزیابی عملکرد پرسنل، روش‌های آزمون، و دستگاه‌ها را فراهم می‌آورد. همچنین، با مشارکت منظم در این آزمون‌ها، آزمایشگاه‌ها می‌توانند روند عملکرد خود را در طول زمان تحلیل کرده و برای بهبود مستمر برنامه‌ریزی نمایند.
سیاست شیمی دانان ویرا در برگزاری آزمون مهارت
شرکت شیمی دانان ویرا به عنوان یکی از برگزارکنندگان تخصصی آزمون‌های مهارت آزمایشگاهی، برنامه‌های خود را با تکیه بر استانداردهای جهانی طراحی می‌کند:
- انتخاب اقلام آزمون از منابع معتبر دارای گواهینامه‌های بین‌المللی
- طراحی و برگزاری الگوهای استاندارد آزمون مهارت مطابق با تقویم سالیانه و الزامات ISO/IEC 17043
- ارائه نمونه‌های کور به آزمایشگاه‌ها به همراه دستورالعمل دقیق انجام آزمون
- تحلیل نتایج با استفاده از روش‌های آماری استاندارد در ISO 13528
- محاسبه نمره‌های z-score و zeta-score و ارائه گزارش عملکرد جامع به شرکت‌کنندگان
این فرآیندها به آزمایشگاه‌ها امکان می‌دهد که با اتکا به داده‌های علمی، عملکرد سیستم اندازه‌گیری خود را بررسی و پایش نمایند.
مزایای شرکت در آزمون مهارت برای آزمایشگاه‌ها
باید توجه داشت که نتایج همه اندازه گیری ها با میزانی از خطا همراه است. نکته مهم در تضمین اعتبار نتایج آن است که آیا این میزان خطا قابل پذیرش است یا به عبارت دیگر، آیا نتایج مناسب برای هدف هستند؟ در واقع تناسب برای هدف، نکته کلیدی آزمون مهارت است.
مزایای شرکت در آزمون مهارت برای آزمایشگاه‌ها
✅ مقایسه علمی نتایج با سایر آزمایشگاه‌ها
✅ ارزیابی روند عملکرد فنی در بازه‌های زمانی مختلف
✅ اثبات شایستگی و جلب اعتماد نهادهای ناظر و مشتریان
✅ بررسی کفایت روش‌ها و دستگاه‌ها
✅ مدیریت ریسک و شناسایی خطاهای پنهان
✅ تأیید عدم قطعیت تخمینی نتایج
✅ افزایش توان آموزشی پرسنل از طریق تحلیل نتایج و برگزاری وبینارهای تخصصی
آزمون مهارت و مفهوم «مناسب برای هدف»
در سیستم تضمین کیفیت، نتایج باید مناسب برای هدف (Fit for Purpose) باشند. این بدان معناست که عدم قطعیت اندازه‌گیری باید در محدوده‌ای باشد که تصمیم‌گیری‌های بعدی را دچار انحراف نکند. اگر عدم قطعیت خیلی زیاد باشد، احتمال نتایج غلط بالا می‌رود؛ اگر بیش از حد کم باشد، هزینه‌های اضافی به مشتری تحمیل خواهد شد.
آزمون مهارت ابزاری است برای تنظیم بهینه این تعادل.
مجری آزمون مهارت، با تعریف عدم قطعیت متناسب با نیازهای صنعت هدف، معیار مطمئنی برای ارزیابی عملکرد آزمایشگاه در اختیار نهادهای نظارتی و ذی‌نفعان قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری
آزمون مهارت، صرفاً یک مقایسه فنی نیست، بلکه ستون فقرات سیستم تضمین کیفیت آزمایشگاه به‌شمار می‌آید. با شرکت منظم در آزمون‌های مهارت و تحلیل نتایج آن‌ها، آزمایشگاه‌ها می‌توانند کیفیت و اعتبار نتایج خود را حفظ کرده و در سطح ملی و بین‌المللی به رسمیت شناخته شوند.
بیشتر بخواید
خطای آزمایشگاهی یا Laboratory error چیست؟ آشنایی با انواع و روش‌های پیشگیری
