انتخاب یک برگزارکننده آزمون مهارت (Proficiency Testing Provider – PTP) گامی حیاتی در مسیر تضمین کیفیت نتایج آزمایشگاه است. آزمایشگاه‌هایی که مطابق با استاندارد بین‌المللی ISO/IEC 17025 فعالیت می‌کنند، ملزم هستند در آزمون‌های مهارت یا مقایسات بین‌آزمایشگاهی متناسب با دامنه خدمات خود شرکت کنند و از اعتبار برگزارکنندگان این آزمون‌ها اطمینان حاصل نمایند.
چرا ارزیابی برگزارکننده آزمون مهارت اهمیت دارد؟
بر اساس الزامات استاندارد ISO/IEC 17025، آزمایشگاه‌ها نباید به هر ارائه‌دهنده‌ای برای آزمون مهارت اعتماد کنند. تنها آزمون مهارتی معتبر است که توسط برگزارکننده‌ای با رعایت استاندارد ISO/IEC 17043 و معیارهای فنی دقیق برگزار شده باشد. در غیر این صورت، نتایج حاصل از این آزمون نمی‌تواند پشتوانه‌ای برای اثبات شایستگی آزمایشگاه باشد.
معیارهای کلیدی در ارزیابی برگزارکننده آزمون مهارت
در ادامه مهم‌ترین فاکتورهایی را که آزمایشگاه باید در انتخاب PTP بررسی کند، بیان می‌کنیم:
۱. اعتبار بر اساس استاندارد ISO/IEC 17043
تأیید اجرای الزامات ISO/IEC 17043 در طراحی و اجرای آزمون
بررسی دامنه اعتبار PTP و میزان پوشش آن با نیازهای آزمایشگاه
ارزیابی مستندات مرتبط با روش آماری، نحوه ارزیابی نتایج و محرمانگی داده‌ها
۲. طراحی الگوی آزمون مهارت
یک الگوی استاندارد آزمون مهارت باید شامل موارد زیر باشد:
- مخاطب هدف و ویژگی‌های اقلام آزمون
- کمیت یا مشخصه مورد اندازه‌گیری
- شرح روش‌های مجاز و تحلیل آماری
- روش تخصیص مقدار مرجع و انحراف استاندارد آزمون (SDPA)
- محرمانه بودن مقدار تخصیص یافته تا زمان انتشار گزارش نهایی
۳. ویژگی‌های نمونه‌های آزمون مهارت
ارزیابی همگنی و پایداری اقلام آزمون
بررسی بافت و منشاء نمونه‌ها (ترجیح با نمونه‌های واقعی طبیعی نسبت به اسپایک‌شده)
تطابق با تخصص آزمایشگاه (مخصوصاً در آنالیز آلاینده‌ها)
۴. نحوه اجرا و پشتیبانی
دسترس‌پذیری راهنما، دستورالعمل‌ها و پشتیبانی فنی
بررسی شیوه ارسال نمونه، شرایط بسته‌بندی، حمل و نگهداری
کور بودن آزمون برای حفظ بی‌طرفی و افزایش اعتبار نتایج
عوامل تکمیلی برای ارزیابی برگزارکننده آزمون مهارت
تکرار و تناوب برگزاری آزمون‌ها
مشارکت مکرر در آزمون‌های مهارت منظم باعث می‌شود عملکرد آزمایشگاه در برابر تغییرات پرسنلی، تجهیزاتی و روش‌شناختی قابل پایش باشد. این موضوع به بهبود مستمر و کاهش ریسک خطاهای سیستماتیک کمک می‌کند.
ارزش‌افزوده، هزینه و اثربخشی
ارزیابی نسبت هزینه به فایده یکی از مهم‌ترین شاخص‌های انتخاب برگزارکننده است. آزمایشگاه باید بررسی کند که با چه هزینه‌ای چه خدماتی شامل نمونه‌ها، تحلیل نتایج، گزارش‌گیری، وبینار آموزشی و پشتیبانی دریافت می‌کند.
شهرت و سابقه در صنعت
بازخورد آزمایشگاه‌های دیگر، میزان شناخته‌شدن برگزارکننده، میزان تعهد به به‌روزرسانی روش‌ها و تطابق با پیشرفت‌های علمی، همگی در انتخاب PTP نقش مهمی ایفا می‌کنند.
پوشش بین‌المللی و دسترسی جهانی
در صورتی که آزمایشگاه در سطح منطقه‌ای یا جهانی فعالیت دارد، دسترسی به برنامه‌های آزمون مهارت بین‌المللی با مشارکت آزمایشگاه‌های متنوع از سراسر جهان اهمیت دارد. در غیر این صورت، استفاده از نمونه‌های مرجع معتبر یک گزینه جایگزین خواهد بود.
جمع‌بندی: آزمون مهارت، ابزاری برای اعتماد
آزمون مهارت تنها زمانی می‌تواند ابزاری موثر در تضمین کیفیت و اثبات شایستگی آزمایشگاه باشد که توسط برگزارکننده‌ای معتبر، شفاف، منطبق با استانداردهای جهانی و با در نظر گرفتن نیازهای واقعی آزمایشگاه اجرا شود.
آزمایشگاه‌های حرفه‌ای باید در انتخاب برگزارکننده آزمون مهارت، دقیق و علمی عمل کرده و تمام الزامات مطرح‌شده در این مقاله را مدنظر قرار دهند.
برای کمک به آزمایشگاهیان عزیز، ما یک نمونه چک لیست برای ارزیابی تامین کنندگان آزمون مهارت نیز تهیه کرده ایم که می توانید آنرا دانلود و پس از ایجاد تغییرات مورد نیاز خود، استفاده نمایید.
